سوره مبارکه ماعون

بسم الله

گام اول: بررسی مفاهیم واژگان سوره از کتاب التحقیق فی کلمات القرآن

کذب (یکذّب)	هو ما یقابل الصدق، فهو ما یخالف الواقعیّة و الحقّ، کما أنّ الصدق هو ما یکون على حقّ و على واقعیّة.	در مقابل صدق است و آن چیزی است که با واقعیت و حق مخالف است.
دعع (یدّع)	هو الدفع بشدّة و عنف.	دفع کردنی که همراه با شدت، سختی و بدون مدارا  است.
یتم (یتیم)	هو انقطاع عمّا یتعلّق به و انفراد فى ضعف‏. الیتم بفقدان الأب المربّى المدبّر المدیر لمعیشته و اموره‏.	یتم به قطع شدن از چیزی که به آن تعلق دارد و در ضعف قرار گرفتن گویند. و یتیم کسی است که مربی و سرپرست امور و معیشت خود را از دست داده است.
حضض (یحضّ)	الترغیب و البعث على أمر هو دون شأنه و لو اعتبارا و توهّما.	ترغیب و برانگیختن برای امری است که آن امر دون شأن فرد است حال یا بر اساس ملاک​های اعتباری یا توهمی.
طعم (طعام)	هو أکل شی‏ء أو شربه مع اشتهاء و ذوق،	خوردن یا نوشیدن که با اشتها و ذائقه همراه و هماهنگ است.
سکن (مسکین)	هو الاستقرار فی مقابل الحرکة و هو أعمّ من الاستقرار المادّیّ و الروحی‏.	قرار یافتن در مقابل حرکت را گویند و این استقرار می​تواند از نظر مادی یا روحی مد نظر باشد.
ویل	أنّ الکلمة تستعمل فی مقام إنشاء ذمّ شدید و قدح أکید أو دعاء على ضرر و شرّ، و هذا هو الأغلب فی استعمالها. و الویل بمعنى البلیّة الشدیدة القریبة من الهلاکة.	این کلمه برای مذمت شدید یا دعایی برای ضرر رسیدن به کسی استفاده می​شود و ویل به معنای بلای شدیدی که بسیار نزدیک به هلاکت است.
صلو (مصلّین)	مأخوذة من السریانیّة و الآرامیّة، و هی بمعنى العبادة المخصوصة، و یعبّر عنها بالعربیّة: بالصلاة. هو الثناء الجمیل المطلق الشامل للتحیّة و غیرها.	این کلمه از سریانی و آرامی گرفته شده و به معنای عبادت مخصوص است و در عربی به آن نماز گویند و معنای ریشه آن مطلق ستایش زیباست که شامل تحیت و سلام و ... می​شود.
سهو (ساهون)	هو الغفلة عن عمل یقصده و یرید أن یعمل به‏.	غافل شدن از عملی که انجام آن قصد شده بود و یا اراده بر انجام آن بوده است.
منع (یمنعون)	هو إیجاد ما یتعذّر به الفاعل القادر فی عمله، أو إیجاد ما به یتوقّف جریان عمل.	ایجاد عذر برای فاعلی که می​تواند کاری را انجام دهد و یا اخلال در جریان انجام یک کار.
معن (ماعون)	هو ملایمة و اعتدال فی أمر و و هذا المعنى یختلف باختلاف الموضوعات‏. و فی کلّ منها بحسبه: ففی الماء کونه هنیئا فی مقام الشرب. و فی الجریان کونه ملایما طبیعیّا سهلا. و فی أثاث البیت ما کان فی جریان فی البیوت و من جملة الأشیاء و الأسباب المعمول بها فی المتعارف. و فی الإنفاقات ما یکون عند الناس معروفا غیر منکّر و فیه ملایمة لا صعوبة فیه.	ملایمت و اعتدال در یک امر را گویند. این معنی در موضوعات مختلف متفاوت است. در مورد آب به معنای گوارا بودن آنست. در جریان به معنای ملایم و طبیعی بودن و سهولت آن است. در وسایل منزل به معنای آن چیزی است که به طور معمول در خانه یافت می​شود. و در انفاق​ها به معنای آن چیزی است که میان مردم معروف است و ناشناخته نیست و نیز در دادن آن سختی​ای وجود ندارد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

گام دوم: گزاره‌های تفسیر المیزان درباره سوره مبارکه نصر

این سوره تهدید کسانى است که خود را مسلمان معرفى کرده‏اند ولى متخلق به اخلاق منافقین​اند،

[اخلاق منافقین] از قبیل سهو از نماز، ریا کردن در اعمال و منع ماعون،

که هیچ یک از اینها [اعمال فوق] با ایمان به روز جزا سازگارى ندارد.

این سوره هم احتمال دارد مکى باشد و هم مدنى.

أَ رَأَیتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ:

·        کلمه «رؤیت» هم مى‏تواند به معناى دیدن با چشم باشد، و هم به معناى معرفت.

·        و خطاب در این آیه شریفه به رسول خدا صلی الله علیه و آله است، بدان جهت که فردى شنونده است، نه بدان جهت که پیامبر صلی الله علیه و آله است،

·        در نتیجه خطاب [در آیه اول] به عموم شنوندگان دنیا خواهد بود.

·        و مراد از «دین»، جزاى یوم الجزاء است، پس کسى که دین را تکذیب کند منکر معاد است.[1]

فَذلِکَ الَّذِی یَدُعُّ الیَتِیمَ:

·        کلمه «دع» به معناى رد کردن به زور و به جفا است،

·        و حرف «فاء» در کلمه «فذلک» براى توهم معناى شرط است،

·        و تقدیر کلام «أ رأیت الذى یکذب بالجزاء فعرفته بصفاته، فان لم تعرفه فذلک الذى ...» است؛ یعنى آیا آن کس را که روز جزا را تکذیب مى‏کند، از راه صفاتى که لازمه تکذیب است شناختى؟

·        [در ادامه جمله بالا] اگر نشناختى پس بدان که او کسى است که یتیم را به زور از در خانه خود مى‏راند، و به او جفا مى‏کند، و از عاقبت عمل زشتش نمى‏ترسد، و اگر روز جزا را انکار نمى‏داشت چنین جرأتى را به خود نمى‏داد، و از عاقبت عمل خود مى‏ترسید، و اگر مى‏ترسید به یتیم ترحم مى‏نمود.

وَ لا یَحُضُّ عَلى‏ طَعامِ المِسکِینِ:

·        کلمه «حض» به معناى تحریک و تشویق است، و در کلام مضافى حذف شده، تقدیرش «و لا یحض على اطعام طعام المسکین» است؛ یعنى مردم را به اطعام طعام مسکین تشویق نمى‏کند.[2]

فَوَیلٌ لِلمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُم عَن صَلاتِهِم ساهُونَ:

·        یعنى آنهایى که از نمازشان غافلند، اهتمامى به امر نماز ندارند، و از فوت شدنش باکى ندارند

o       چه اینکه به کلى فوت شود و چه اینکه بعضى از اوقات فوت گردد،

o       و چه اینکه وقت فضیلتش از دست برود

o       و چه اینکه ارکان و شرایطش و احکام و مسائلش را ندانسته، نمازى باطل بخوانند.

·        در آیه شریفه تکذیب‏گر روز جزا به چنین نمازگزارانى تطبیق شده،

·        چون حرف «فاء» که بر سر جمله آمده مى‏فهماند جمله مزبور نتیجه تکذیب روز جزاست و مى‏رساند چنین نمازگزارانى خالى از نفاق نیستند،

·        چون تکذیب روز جزا تنها به این نیست که به کلى آن را منکر شود، کسى هم که تظاهر به ایمان مى‏کند و نماز مسلمانان را مى‏خواند، اما طورى مى‏خواند که عملا نشان مى‏دهد باکى از روز جزا ندارد، او نیز روز جزا را تکذیب کرده.

الَّذِینَ هُم یُراؤُنَ:

·        کسانى که عبادت را در انظار مردم انجام مى‏دهند، (و یا در انظار بهتر و غلیظ​تر انجام مى‏دهند)، اینگونه افراد شکارچیانى هستند که با زبان شکار حرف مى‏زنند، تا شکار به دامشان بیفتد، (در بین مسلمانان خود را مسلمان‏تر از آنان جلوه مى‏دهند، و معلوم است چنین افرادی اگر در بین اهل ملتى دیگر قرار بگیرند، چهره آن مردم را به خود مى‏گیرند).

وَ یَمنَعُونَ الماعُونَ:

کلمه «ماعون» به معناى هر عمل و هر چیزى است که به شخصى محتاج داده شود و حاجتى از حوائج زندگى او را بر آورد، مانند قرض و هدیه و عاریه و امثال آن

گام سوم: صوت جلسات

جلسه هشتم:    قسمت اول     قسمت دوم

گام چهارم:متن هایی پیرامون سوره

با فشردن بر نام گردان یا نویسنده از برداشت های دیگر بزرگوران بهره مند شوید:

گردان طبیب دوار   گردان علی بن موسی الرضا (ع)     گردان علی بن موسی الرضا (ع)    گردان علی بن موسی الرضا (ع)    گردان شهید حاج عباس کریمی    گردان شهید حاج عباس کریمی    گردان شهید حاج عباس کریمی    گردان شهید حاج عباس کریمی

---

[1] در ادامه این بخش در تفسیر می​خوانیم: ولى بعضى گفته ‏اند: مراد از دین، همان معناى معروفش یعنى کیش و ملت است.

[2] در ادامه این بخش در تفسیر می​خوانیم: بعضى از مفسرین گفته ‏اند: اگر تعبیر به طعام کرد، نه به اطعام، براى این بود که اشاره کرده باشد به اینکه مسکین گویا مالک زکات و صدقه است و احتیاج ندارد به اینکه کسى به او اطعام کند، وقتى طعام را که حق خود او است به او بدهند او خودش مى‏خورد، همچنان که در جاى دیگر فرموده: «وَ فِی أَموالِهِم حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ المَحرُومِ».

بعضى دیگر گفته‏اند: طعام در آیه به معناى اطعام است. و اگر تعبیر به تشویق به طعام کرد، و نه به خود عمل (اطعام) براى این بود که حض هم شامل تشویق عملى؛ یعنى خود عمل اطعام مى‏شود، و هم شامل تشویق زبانى.

سوره مبارکه نصر

بسم رب محمد

 

گام اول: بررسی مفاهیم واژگان سوره از کتاب التحقیق فی کلمات القرآن

 

نصر	هو إعانة فی قبال مخالف.	تقویت و کمک و یاری در برابر مخالفان.
فتح	هو ما یقابل الإغلاق، أى رفع الإغلاق و السدّ و الحجب، و هذا المعنى یختلف باختلاف الموارد و الموضوعات، مادّیّا أو معنویّا.	در مقابل بستن یا رفع مانع است. این معنی در موضوعات مختلف متفاوت شده و می​تواند مادی یا معنوی باشد.
رأی[1] (رأیت)	هو النظر المطلق بأىّ وسیلة کان‏	مطلق نگاه کردن را گویند، به هر وسیله​ای که باشد.

 

دین	هو الخضوع و الانقیاد قبال برنامج أو مقرّرات معیّنه‏.	خضوع و سرسپردگی به برنامه یا مقررات معین.
فوج (افواج)	هو قطیع من شی‏ء یتراءى فیه جریان.	دسته​ای از چیزی که در آن جریان داشتن قابل رؤیت است.
سبح (سبّح)	هو الحرکة فی مسیر الحقّ من دون انحراف‏  و نقطة ضعف، أو کون على الحقّ منزّها عن نقطة ضعف.	حرکت در مسیر حق بدون انحراف و ضعف را گویند. تسبیح، منزه داشتن از هر گونه نقص را گویند. (در آن دو قید حرکت در مسیر حق و دوری از نقص وجود دارد.)
حمد	أنّ الحمد فی مقابل الذّمّ، و یعبّر عنه بالفارسیّة بکلمة ستایش، و عن الشکر بکلمة سپاس. إنّ الحمد یلازم التسبیح‏. و هو ثناء علی جمیل اختیاری.	ستایش در مقابل مذمت است و به معنای ستایش در مقابل کار زیبایی است که از روی اختیار انجام شده است.
غفر (استغفر)	هو محو الأثر.	محو اثر را گویند.

 

توب (توّاب)

هو الرجوع من الذنب و الندم علیه. و هذا المعنى إذا انتسب الى العبد. و أمّا إذا انتسب الى الله المتعال: فتستعمل بحرف على، فتدلّ على الرجوع بطریق الاستعلاء و الاستیلاء، و یلازم هذا المعنى الرحمة و العطوفة و المغفرة.

رجوع و توجه به سوی خدا را گویند.[1] و از جانب خدا توجه او به بنده را گویند.

 

 

گام دوم: گزاره‌های تفسیر المیزان درباره سوره مبارکه نصر

 

·       در این سوره خداى تعالى رسول گرامی​اش را وعده فتح و یارى مى‏دهد،

·       و خبر مى‏دهد که به زودى آن جناب مشاهده مى‏کند که مردم گروه گروه داخل اسلام مى‏شوند، 

·       و دستورش مى‏دهد که به شکرانه این یارى و فتح خدایى، خدا را تسبیح کند و حمد گوید و استغفار نماید.

·       و این سوره بنا به استظهارى که خواهیم کرد در مدینه بعد از صلح حدیبیه و قبل از فتح مکه نازل شده.

إِذا جاءَ نَصرُ الله وَ الفَتحُ:

·       کلمه «اذا» ظهور در استقبال (آینده) دارد، و این ظهور اقتضا دارد که مضمون آیه شریفه خبرى باشد از امرى که هنوز رخ نداده و به زودى رخ مى‏دهد،

·       و چون آن امر [آن امری که به زودی می​آید] یارى و فتح است،

·       در نتیجه سوره مورد بحث از مژده‏هایى است که خداى تعالى به پیامبر صلی الله علیه و آله داده، و نیز از ملاحم و خبرهاى غیبى قرآن کریم است.

·       و منظور از «نصر» و «فتح» -آن طور که بعضى از مفسرین پنداشته‏اند- جنس نصرت و فتح نیست، تا آیه شریفه با تمامى مواقفى که خداى تعالى پیامبرش را یارى نموده و بر دشمنان پیروز کرده منطبق شود، مثلا با ایمان آوردن انصار و اهل یمن هم منطبق شود، چون با آیه «وَ رَأَیتَ النَّاسَ یَدخُلُونَ فِی دِینِ الله أَفواجاً» نمى‏سازد، زیرا اسلام آوردن انصار و اهل یمن و سایر مسلمانان که قبل از فتح مکه مسلمان شدند فوج فوج نبوده.

·       و نیز منظور آیه، صلح حدیبیه که خداى تعالى آن را در آیه «إِنَّا فَتَحنا لَکَ فَتحاً مُبِیناً» فتح خوانده نمى‏تواند باشد، براى اینکه آیه بعدى با آن انطباق ندارد، و در صلح حدیبیه مردم فوج فوج داخل اسلام نشدند.

·       پس روشن‏ترین واقعه‏اى که مى‏تواند مصداق این نصرت و فتح باشد، فتح مکه است، چون فتح مکه در حیات رسول خدا صلی الله علیه و آله و در بین همه فتوحات، ام الفتوحات و نصرت روشنى بود که بنیان شرک را در جزیرة العرب ریشه کن ساخت.

·       و مؤید این نظریه وعده نصرتى است که در ضمن آیات نازله درباره حدیبیه داده و فرموده: «إِنَّا فَتَحنا لَکَ فَتحاً مُبِیناً لِیَغفِرَ لَکَ اللهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ یُتِمَّ نِعمَتَهُ عَلَیکَ وَ یَهدِیَکَ صِراطاً مُستَقِیماً وَ یَنصُرَکَ اللهُ نَصراً عَزِیزاً»، چون بسیار نزدیک به ذهن است که منظور از فتح و نصر عزیز، همان فتح مکه باشد، چون تنها فتحى که مرتبط با فتح حدیبیه باشد همان فتح مکه است که دو سال بعد از صلح حدیبیه اتفاق افتاد.

·       و این نظریه به ذهن نزدیک‏تر است، تا آیه را حمل کنیم بر اجابت دعوت حقه از ناحیه اهل یمن و دخول بدون خونریزی​شان در اسلام،

·       پس نزدیک‏تر به اعتبار همان است که بگوییم: مراد از نصر و فتح، نصرت رسول خدا صلی الله علیه و آله بر کفار قریش، و مراد از فتح، فتح مکه است.

·       و نیز بگوییم این سوره بعد از صلح حدیبیه و بعد از نزول سوره مبارکه فتح و قبل از فتح مکه نازل شده است.

وَ رَأَیتَ النَّاسَ یَدخُلُونَ فِی دِینِ الله أَفواجاً:

·       راغب در مفردات مى‏گوید کلمه «فوج» به معناى جماعتى است که به سرعت عبور کنند،

·       و جمع این کلمه «افواج» مى‏آید. [جمع فوج افواج است]

·       و بنا به گفته وى [راغب] معناى «داخل شدن مردم در دین خدا افواجا» این است که جماعتى بعد از جماعتى دیگر به اسلام در آیند،

·       و مراد از «دین الله» همان اسلام است،

·       [مراد از «دین الله» همان اسلام است] چون خداى تعالى به حکم آیه «إِنَّ الدِّینَ عِندَ الله الإِسلامُ» غیر اسلام را دین نمى‏داند.

فَسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ وَ استَغفِرهُ إِنَّهُ کانَ تَوَّاباً:

·       از آنجایى که این نصرت و فتح اذلال خداى تعالى نسبت به شرک، و اعزاز توحید است،

·       و به عبارتى دیگر این نصرت و فتح ابطال باطل و احقاق حق بود،

·       [با توجه به دو جمله فوق] مناسب بود که از جهت اول سخن از تسبیح و تنزیه خداى تعالى برود،

·       و [و نیز مناسب بود] از جهت دوم -که نعمت بزرگى است- سخن از حمد و ثناى او برود،

·       و به همین جهت به آن جناب دستور داد تا خدا را با حمد تسبیح گوید.

·       البته در این میان وجه دیگرى براى توجیه و مناسبت این دستور هست،

o      و آن این است که حق خداى عزوجل که رب عالم است، بر بنده‏اش این است که او را با صفات کمالش ذکر کند

o      و [بنده] همواره به یاد نقص و حاجت خود بیفتد،

o      و چون فتح مکه باعث شد رسول خدا صلی الله علیه و آله از گرفتاری​هایى که در از بین بردن باطل و قطع ریشه فساد داشت فراغتى حاصل کند،

o      [خدا به او] دستورش داد که از این به بعد که فراغتت بیشتر است، به یاد جلال خدا -که تسبیح او است- و جمالش -که حمد او است و نقص و حاجت خودش، که استغفار است- بپردازد،

·       و معناى استغفار در مثل رسول خدا صلی الله علیه و آله که آمرزیده هست، درخواست ادامه مغفرت است،

·       [معناى استغفار در مثل رسول خدا درخواست ادامه مغفرت است] چون احتیاج به مغفرت از نظر بقا عینا مثل احتیاج به حدوث مغفرت است، (دقت فرمایید).

·       و این استغفار از ناحیه آن جناب تکمیل شکرگزارى است.

إِنَّهُ کانَ تَوَّاباً:

این جمله دستور به استغفار را تعلیل مى‏کند، و در عین حال تشویق و تاکید هم هست.

 

گام سوم: صوت جلسات

جلسه پنجم: در این جلسه چگونگی تصویر سازی با توجه به معنای واژگان سوره مبارکه نصر شرح داده می شود. علاوه بر این در این جلسه به واسطه واژه حمد از سوره مبارکه حمد نیز بهره مند می شویم.

جلسه ششم: در این جلسه به بحث گزاره نویسی با توجه به تصویر سازی واژگان پرداخته می شود. در ادامه  مراحل ذکر شده در کتاب نیز طی می شود. علاوه بر مراحل ذکر شده نمونه ای از یه فتح و چگونگی محافظت از آن نیز ذکر شده است که انشاالله مخاطبان را آماده الگوسازی از سوره نماید.

جلسه هفتم: در این سوره به جمع بندی هایی از سوره مبارکه نصر با توجه به نکات ذکر شده پرداخته می شود.

گام چهارم:متن هایی پیرامون سوره

با فشردن بر نام گردان یا نویسنده از برداشت های دیگر بزرگوران بهره مند شوید:

گردان طبیب دوار (ص) *   گردان حاج شهید عباس کریمی     گردان علی بن موسی الرضا   گردان حاج شهید عباس کریمی    من ینتظر*    گردان حضرت آمنه (س)

*اسامی گردان های که در مقابلشان این علامت قرار گرفته است، دارای پاورپونتی از سوره هستند. انشاالله که برای جمع بندی از سوره مفید باشد.

گام پنجم: پاورپونت و کلیپ هایی از سوره

گزاره ها در سوره نصر

---

اشارات ذکر نشده است؛ لطفا به متن کتاب مراجعه نمایید.

مباحثه سوم / سوره نصر

بسم الله الرحمن الرحیم

با صلوات بر محمد و آل محمد بحث جدید رو شروع می کنیم:

آیا ما هم می توانیم زمینه ساز اقامه دین در اجتماع شویم؟ در این صورت آیا می توان گفت ما نیز در استقرار نصر الهی و فتح حظ و بهره داشته ایم؟ اگر جواب مثبت است این امر چگونه ممکن می شود؟

از پیوند تسبح و استغفار از سویی و نصر و فتح از سویی دیگر چه برداشتی می توان به دست آورد؟

آیا نصر و فتح الهی مقدمه استغفار است و یا تسبح و استغفار مقدمه فتح و نصر؟